ရှေးထုံးလည်းမပယ်နှင့်၊ ဈေးသုံးလည်းမလွယ်နှင့်

မြန်မာဘာသာစကားတွင်စကားပုံနှင့် ဆိုရိုးစကားဟူ၍ စကားရပ်နှစ်မျိုးရှိသည်။ စကားပုံသည် လူအများဆင်ခြင်မှတ်သားဖွယ်ဖြစ်အောင် စံပြု၊ ပုံခိုင်းအသုံးပြုလေ့ရှိသော ထိရောက်ကျစ်လျစ်သည့် စကားရပ်ဖြစ်သည်။ ဆိုရိုးစကားသည် အစဉ်အလာပြောဆိုခဲ့ကြသော 
မှတ်သားဖွယ်ရာစကားဖြစ်သည်ဟု မြန်မာအဘိဓာန်တွင် ဖွင့်ဆိုထားသည်။

မြန်မာလူမျိုးတို့သည် မိမိတို့ ကိုးကွယ်သည့်ဘာသာ ထုံးတမ်းစဉ်လာအရ ယုံကြည်လက်ခံသည့် အချက်များ၊ လူ့အဖွဲ့အစည်း၌ လက်ခံရန်မသင့်သည့် အပြုအမူများ၊ စားဝတ်နေရေး၊ လူမှုဆက်ဆံရေး ကိစ္စတို့နှင့် စပ်လျဉ်းသည့် ရှောင်ရှားသင့်သည့်အချက်များ စသည်တို့ကို နောင်လာနောက်သားတို့ အတွက် မှတ်သားနာယူဖွယ် စကားပုံများ၊ ဆိုရိုးစကားများဖြင့် ကိုးကား လမ်းညွှန်ဆုံးမလေ့ ရှိကြသည်။

မြန်မာလူမျိုးတို့၏ အဓိကအစာအာဟာရမှာ ဆန်စပါးနှင့် ကောက်ပဲ သီးနှံများဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် လူမှုဆက်ဆံရေးနယ်ပယ်များ၌ ဆန်စပါးနှင့် ကောက်ပဲသီးနှံများကို အကြောင်းပြုထားသော နာယူဖွယ်စကားပုံကလေးများလည်းတွေ့ရှိနိုင်ပါသည်။

မိမိအခြေအနေနှင့်မမျှသောအရာကိုမှ မျှော်မှန်းသည်၊ မဖြစ်နိုင်မှန်း၊ မရနိုင်မှန်းသိလျက်နှင့် လိုချင်တပ်မက်တတ်သည့်သူကို “ကောက်သင်းကောက်က အနှံကြီးကြိုက်” ဟူသောစကားပုံဖြင့် ခိုင်းနှိုင်းလေ့ရှိသည်။ အဆိုပါစကားပုံသည် လယ်ယာလုပ်ငန်းခွင်တွင် ရိတ်သိမ်းပြီး ကြွင်းကျန်နေသော စပါးနှံကလေးများကို ဟိုဟိုဒီဒီလိုက်လံစုဆောင်းရသည့် ကောက်သင်း ကောက်အလုပ်ကို လုပ်ကိုင်ရသူက အထင်အရှား မော်ကြွားနေသော ကောက် ပင်ကြီးကိုမှ မပင်မပန်းလိုချင်သည်ဟု ထိထိမိမိထေ့ငေါ့ထားကြောင်း နှစ်သက်ဖွယ် တွေ့ရှိရသည်။      

အခြေအနေတစ်ခု၌ နှစ်ဦးနှစ်ဖက်ရှိရာတွင် သဘာဝအလျောက် ရှက်ရ၊ နာရမည့်သူဘက်က ရှက်ရ၊ နာရကောင်းမှန်းမသိဘဲ မရှက်ရ၊ မနာရမည့်သူဘက်က အဖြစ်သည်းတတ်သည့် လူတချို့၏ သဘောကို ထင်ရှားစေရန် “ကောက်ညှင်းက မစေး၊ ဆန်ကြမ်းကစေး” ဟူသော စကားပုံဖြင့် ခိုင်းနှိုင်းလေ့ ရှိကြသည်။ အဆိုပါစကားပုံသည် ကောက်ညှင်းဆန်နှင့် ဆန်ကြမ်းတို့၏တန်ဖိုးနှင့် အရသာ ကွာခြားပုံကို သိလွယ်၊ မြင်လွယ်စေရန် နေ့စဉ်သုံး စကားလုံးလေးများဖြင့်  သာဓကဆောင်ထားသော  ရှေးလူကြီး သူမတို့၏ စိတ်ကူးစိတ်သန်းကောင်းမွန်မှုကိုဖော်ပြနေပါသည်။

မြန်မာတို့သည် မျိုးရိုးဗီဇ ကောင်းမွန်မှုအပေါ် ဂုဏ်ယူတတ်သူများ ဖြစ်ကြသည်။ အမျိုး ကောင်းသား၊ အမျိုးကောင်းသမီး ဖြစ်ရခြင်းအပေါ် တန်ဖိုးထား မြတ်နိုးကြသည်။ ထို့ကြောင့် မိမိတို့ အမျိုးဂုဏ်၊ ဇာတိဂုဏ်ကို အလေးထား စောင့်ထိန်းရမည်ဖြစ်ကြောင်း ကို “မျိုးစေ့မမှန် ပင်မသန်” ဟူ သော စကားပုံဖြင့် နှိုင်းယှဉ် ဖော်ပြထားသည်။ အဆိုပါစကားပုံသည် မျိုးကောင်း မျိုးသန့်မဟုတ်သော မျိုးစေ့မှ ပေါက်လာသည့် အပင်မှာ သန်သန်စွမ်းစွမ်း ဝေ‌ဝေဆာဆာမရှိသကဲ့သို့ မျိုးရိုးဗီဇ ညံ့ဖျင်းပါက ထိုသူသည် ထူးချွန်ပေါက် မြောက်ခြင်း မရှိနိုင်ကြောင်းကို မိရိုးဖလာ လုပ်ငန်းသုံးစကားလုံး လေးများဖြင့် လမ်းညွှန်ထားကြောင်း လေးစားဖွယ် တွေ့ရှိရသည်။

လောက၌ မိမိ မပိုင်ဆိုင်သောအရာကို ပိုင်စိုးပိုင်နင်းပြုလုပ်ရုံမျှမက ပိုင်ရှင်ကိုပင် တစ်ဖန် ပြန်လည်ဒုက္ခပေးတတ်သူများလည်းရှိကြကြောင်း၊ ထိုသူတို့၏လုပ်ရပ်ကို ယာခင်းထဲသို့ ကျူးကျော် ဝင်ရောက် စားသောက်နေသော မျောက်က ယာခင်းပိုင်ရှင်ကို မောင်းထုတ်တတ်သော စရိုက်နှင့် နှိုင်းယှဉ်ကာ “ယာရှင်ကို မျောက်မောင်း” ၊ တစ်ပါး သူဆီမှ အလကားရသည့်အရာ ဟူ၍မရှိနိုင်စကောင်း၊ မိမိက ဆန်ပေးမှသူ့ထံကဆေးရွက်ရနိုင် သကဲ့သို့ဖြစ်ကြောင်းကို “ဆန်ပေးမှဆေးရ”၊ မိမိ၌ အခြေအနေ မရှိဘဲ ကြီးကြီးကျယ်ကျယ် ပြုမူပြောဆိုတတ်သူကို “ဆန်မရှိအစားကြီး”၊ သူတစ်ပါး ကျွေးသော ထမင်းကိုစားလျှင် သူ့တာဝန်ကိုထမ်းရမည် ဖြစ်သကဲ့သို့ သူတစ်ပါးထောက်ပံ့မှုနှင့် မကင်းနိုင်လျှင်လည်း ၎င်းပေးအပ်သည့် တာဝန်မှ ကြောက်ရွံ့ငြင်းဆန်၍ မဖြစ်နိုင်ကြောင်းကို “သူ့ဆန်စားရဲမှ” ၊စပါးစေ့များမှ စပါးခွံများကျွတ်စေရန် မောင်းဆုံတွင် ထည့်ထောင်းရာ မောင်း၌ တပ်ဆင်ထားသော ကျည်ပွေ့သည် ဆုံမှ စဉ်ထွက်သမျှ ဆန်စေ့များ၏ နောက်သို့လိုက်၍ မထောင်းနိုင်သကဲ့သို့ ပင်မကိစ္စကို လွှတ်ပြီး နှီးနွယ်ရာ အသေးအဖွဲကိစ္စများ နောက်သို့လိုက်၍ မလုပ်နိုင်ကြောင်းကို “ဆန်စဉ်ရာ ကျည်ပွေ့ မလိုက်နိုင်”၊ ဆန်ကွဲ၊ဆန်နုပ် ဖြစ်သွားသော ဆန်သည် ဖွတ်စရာမလို၊ ဆန်ရင်းကိုသာ ဖြူသည်ထက် ဖြူအောင်နာနာ ဖွတ်ရသကဲ့သို့ ဆုံးမစရာရှိလျှင်လည်း ရင်းနှီးပြီး ကောင်းဖို့အလား အလာရှိသောသူကိုသာ ဖိ၍ ဆုံးမလေ့ရှိသည်ကို “ဆန်ရင်းနာနာဖွတ်” စသည့် မှတ်သားရလွယ်ကူသော၊ နေ့စဉ်ဘဝတွင် လက်တွေ့ အသုံးဝင်လျက်ရှိသော စကားပုံ ကလေးများဖြင့် သာဓက ဆောင်ထားကြောင်း စိတ်ဝင်စားဖွယ် တွေ့ရှိရသည်။    

ထို့ပြင် မိရိုးဖလာစီးပွားရေးဖြစ်သောလယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးလုပ်ငန်းများ ဖြစ်ထွန်းအောင်မြင်စေရန် ရှေးထုံးနည်းနာများကို မှတ်သားဖွယ် ဆိုရိုးစကားကလေးများဖြင့်လည်း တစေ့တစောင်း ပညာ ပေးလေ့ ရှိကြသည်။

တမန်းပုပ်နေသောလယ်ကွင်းတွင် အရွယ်တော် ပျိုးပင်စိုက်လျှင် စပါးအထွက်ကောင်း သည်ကို “တမန်းအိုအို ပျိုးပျိုပျို”၊ စပါးစိုက်သည့်အချိန်တွင် မိုးသင့်တင့်အောင်ရွာမှ ပျိုးပင် ရှင်သန်မည်ကို “မိုးရွာမှ ပျိုးသာမည်”၊ ဆန်းစလ၏ အကွေးသည် တောင်ဘက်သို့ မျက်နှာမူလျှင် စပါးသီးနှံ အထွက် ကောင်းကြောင်းကို “ရွှေလမင်းတောင်ကိုစောင်း၊ စပါးဆန်ရေကောင်း”၊ ငှက်ပျောပင်နှင့် ဝါးပင်စိုက်ပျိုးရမည့်အချိန်အခါကို “ငှက်ပျောကဆုန်၊ ဝါးနယုန်”၊ ငှက်ပျောပင်စိုက်လျှင် မြေကျင်းကို တစ်တောင်အနက်တူး၍ လည်းကောင်း၊ အုန်းပင်စိုက်လျှင် မြေကျင်းနက်နက်တူး၍ မြေပေါ်တည် စိုက်ပျိုးရမည်ကိုလည်းကောင်း ဖော်ပြရာ၌ “ငှက်ပျောလက်တစ်နှိုက်၊ အုန်းတည်စိုက်”၊ ငှက်ပျောခိုင် စထွက်ရာမှရင့်မှည့်သည်အထိ အချိန်ကာလသည် ကလေးမွေးစမှထိုင်နိုင်သည့် ကာလ(၇)လခန့် ကြာမြင့် ကြောင်းကို “ငှက်ပျောတစ်ခိုင် သားတစ်ထိုင်”၊ ငရုတ်စိုက်ရာတွင် တစ်ပင်နှင့် တစ်ပင် ခြေ တစ်လှမ်းစာ ခန့် ခွာ၍လည်းကောင်း၊ ခရမ်းစိုက်ရာတွင် တစ်ပင်နှင့်တစ်ပင် တစ်ခုန်စာခန့် ခွာ၍ လည်းကောင်း စိုက်ရ ကြောင်းကို “ငရုတ်တစ်လှမ်း၊ ခရမ်းတစ်ခုန်”၊ တော်သလင်းလသည် ကွမ်းစိုက်ရန် အကောင်းဆုံးလ ဖြစ်ကြောင်း၊ ယင်းလတွင် လုံ့လ အားနည်းသူ၊ ပျင်းရိသူက စိုက်ပျိုးလျှင်ပင် ဖြစ်ထွန်းလေ့ရှိကြောင်းကို “တော်သလင်း လူပျင်းကွမ်းစိုက်”၊ မြေအနည်း ငယ်ရှိရုံဖြင့် နှမ်းမျိုးကောင်းစိုက်ပျိုးလျှင် တစ်အိမ်ထောင် ဖူလုံစွာစားသောက်နိုင်သကဲ့သို့ ဝါအမျိုးကောင်းစိုက်ပျိုးလျှင် တစ်အိမ်ထောင်ဝတ်နိုင်သော အထည်များ ရရှိနိုင်ကြောင်းကို “နှမ်းကောင်းလျှင် တစ်အိမ်ရာ၊ ဝါကောင်းလျှင် တစ်ထောင်ဖို့”၊ ဝါစိုက်ခြင်းသည် နှမ်းစိုက် ခြင်းကဲ့သို့အချိန်လု၍ လုပ်ရကြောင်း၊ အချိန်ရာသီမလင့်စေရန် အထူးဂရုပြုရသော အပင်မျိုး ဖြစ်ကြောင်းကို “ဝါကဆုန်၊ နှမ်းနယုန်”၊   မိုးစိပ်စိပ်ရွာသည့် ဝါခေါင်လသည် လယ်သမားများ ထွန်ယက် စိုက်ပျိုးသော လုပ်ငန်းပြီးဆုံး၍ နားနားနေနေဖြစ်နေကြောင်းကို“ဝါခေါင် မိုးစိပ် ထွန်တုံးပိတ်” စသည်ဖြင့် မြန်မာ့ရိုးရာ ဓလေ့ကိုပေါ်လွင်စေသော စကားရပ်လေးများအဖြစ် နှစ်လို ဖွယ်တွေ့ရှိနိုင်ပါ သည်။

မျက်မှောက်ခေတ်ကာလသည်ခေတ်မီစိုက်ပျိုးရေး နည်းပညာများကို အသုံးပြုလာခြင်းအားဖြင့် သီးနှံအထွက်တိုး၍ စားရေရိက္ခာဖူလုံရေး အလေးထားဆောင်ရွက်ကြရသည်။ ထိုသို့ ခေတ်မီ နည်းစနစ် များတွင်ကျယ်လာသော်လည်း မိရိုးဖလာစိုက်ပျိုးရေးလုပ်ငန်းများ လုပ်ကိုင်ရာတွင်လည်း ကောင်း၊ စားဝတ်နေရေး၊ လူမှုဆက်ဆံရေးကိစ္စတို့နှင့်စပ်လျဉ်း၍ တိုင်းတစ်ပါးယဉ်ကျေးမှုများ အရှိန်အဟုန်ဖြင့် ဝင်ရောက်လာရာတွင်လည်းကောင်း ကိုးကွယ်သည့်ဘာသာအယူဝါဒ ထုံးတမ်းစဉ်လာအရ  “ရှေးထုံးပယ်လျှင်လွဲတတ်သည်၊ ဈေးသုံးကြွယ်လျှင်မွဲတတ်သည်” ဆိုသကဲ့သို့ ဘိုးဘွားများ လမ်းညွှန်ခဲ့သော အဆိုပါ စကားရပ်ကလေးများကို မြန်မာမှုနယ်ပယ်တွင် ဆက်လက်ရှင်သန်စေရန် တန်ဖိုးထား လိုက်နာကျင့်သုံး ကြရမည်ဖြစ်ပါသည်။

ခင်ပြုံးဝင်း (မြန်မာစာ)

မြန်မာစာအဖွဲ့။ (၁၉၉၆) ။  မြန်မာဆိုရိုးစကား ။ ရန်ကုန်၊တက္ကသိုလ်များပုံနှိပ်တိုက်။  
မြန်မာစာအဖွဲ့။(၁၉၉၆) ။     မြန်မာစကားပုံ ၊ တတိယအကြိမ်။ ရန်ကုန်၊ တက္ကသိုလ်များပုံနှိပ်တိုက်။ 
မြန်မာစာအဖွဲ့။ (၂၀၂၁) ။ မြန်မာအဘိဓာန် ။ ရန်ကုန်၊ စရဏပုံနှိပ်တိုက် ။