စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးပညာနှင့် နိုင်ငံတကာ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေး တက္ကသိုလ်များ (အပိုင်း-၃၀) ၊ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေး တက္ကသိုလ်များခေတ်နှင့်အညီလိုအပ်သောဘာသာရပ်နှင့်သုတေသနများ (၆) (ယခင်အပတ်မှအဆက်)

(စ) ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်နည်းပညာ (F. Postharvest Technology)

ဤဘာသာရပ်သည်လည်း စာရေးသူ ပါမောက္ခချုပ်ဖြစ်ပြီး ၂၀၁၈ ခုနှစ်မှ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏အကူအညီဖြင့် အဆင့်မြင့်စိုက်ပျိုးရေး  သုတေသနနှင့်ပညာရေးဗဟိုဌာန (ACARE - Advanced Centre for Agricultural Research and Education) ဌာနအသစ် အောက်တွင် ဘာသာအသစ် သင်ကြားနေသော ဘာသာရပ်ဖြစ်ပါသည်။ ၂၀၁၈ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာ ၁၂ ရက်နေ့တွင် အဆင့်မြင့်စိုက်ပျိုးရေး  သုတေသနနှင့်ပညာရေးဗဟိုဌာန အောက်တွင် ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်နည်း ပညာဌာနခွဲအဖြစ် စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့ပါသည်။ ၂၀၂၀ ခုနစ် ဒီဇင်ဘာတွင် ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်နည်းပညာဌာနအဖြစ် ပြောင်းလဲဖွဲ့စည်းခဲ့ပါသည်။

နိုင်ငံတကာတွင်တော့ ဤဘာသာရပ်က စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးနှင့်အတူ အရေးပါပြီး သင်ကြားသုတေသနပြုနေသည်မှာ နှစ်ပေါင်းကြာမြင့်လျက်ရှိနေပါပြီ။ သင်ကြားမှုအစီအစဉ်အရ ရေဆင်းတွင်ဘွဲ့လွန်သင်တန်းများသာ ဖွင့်လှစ်ပြီး သင်ကြားသုတေသနပြုနေပါသည်။

အဓိပ္ပါယ်ဖေါ်ပြချက် (Definition)

ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်နည်းပညာ” (Postharvest Technology) ဆိုသည်မှာ စိုက်ပျိုးပြီးနောက် အထွက်နှုန်း ထိန်းသိမ်းခြင်း၊ အရည်အသွေး မပျက်စီးစေရန် ကာကွယ်ခြင်း၊ ကြာရှည်စွာသိုလှောင်ထားနိုင်ရန်ဆောင်ရွက်ခြင်း၊ သဘာဝကြောင့်ပျက်စီးမှု လျော့နည်းသွားစေရန် ထိန်းသိမ်းပြုပြင်ခြင်း၊ သယ်ယူပို့ဆောင်ခြင်းနှင့် ဈေးကွက် ထိရောက်မှု မြှင့် တင်ရန်အသုံးပြုခြင်း၊ အထူးသဖြင့် သီးနှံပင်များရိတ်သိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း သိပ္ပံနည်းကျ ဆောင်ရွက်ပြုပြင်ခြင်း စသည့် နည်းပညာများကိုဆိုလိုပါသည်။

Postharvest Technology of Crops refers to the scientific methods and processes applied to agricultural products (crops) after they have been harvested, with the primary goal of maintaining their quality, extending their shelf life, ensuring their safety, and reducing losses, all the way until they reach the final consumer. 

ဤဘာသာရပ်က စိုက်ကွင်းမှသည် ထမင်းစားစားပွဲပေါ် ရောက်သည့် အစားအစာများအတွက် အလွန်အရေးကြီးသည်၊ အသီးအနှံများကို ပြုပြင်ပေးခြင်း၊ ထုတ်ပိုးခြင်း၊ သိုလှောင်ခြင်း၊ သယ်ယူပို့ဆောင်ခြင်းနှင့် ရောင်း ဝယ်ဖေါက်ကားခြင်းတို့အထိ အရေးပါ ပါသည်။

It's a crucial bridge between the farm and the fork, encompassing all operations from harvesting to processing, packaging, storage, transportation, and marketing.

ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်နည်းပညာသည် ဘာသာရပ်ပေါင်းစုံလေ့လာရမည့် ဘာသာရပ် (Multi-disciplinary Subjects/Approaches) ဖြစ်
သည့်အတွက်လိုအပ်နေသော အခြားဘာသာ ရပ်များမှာ -

(က) အပင်ဇီဝကမ္မဗေဒနှင့်ဇီဝဓာတုဗေဒ (Plant Physiology and Biochemistry) 

ဇီဝဖြစ်စဉ်နှင့်ဇီဝဓာတုပစ္စည်းများ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတို့ကို သီးနှံပင်များရိတ်သိမ်းပြီး နောက်ပိုင်း ဥပမာ - သီးနှံများဓာတ်ငွေ့လဲလှယ်မှု (Respiration)၊ ရင့်မှဲ့မှု (Ripening)၊ ကြာရှည်ရင့်ကျက်ပျက်စီးလာမှု (Senescence)၊ ရေဓာတ်ဆုံးရှုံးမှု (Water loss)၊ အင်ဇိုင်း လှုပ်ရှားမှု (Enzyme activity) စသည်တို့ကိုလေ့လာသောပညာရပ်များဖြစ်သည်။ (ရေဆင်းစိုက်ပျိုးရေးတက္ကသိုလ်တွင် သီးသန့်ဌာန (Separate Departments) ဟူ၍ မရှိသေးပါ)

(ခ) အစားအစာသိပ္ပံနှင့်နည်းပညာ (Food Science and Technology) 

ဤဘာသာရပ်နှင့်ဌာနအသစ်အနေဖြင့်၂၀၁၈ခုနှစ်တွင်စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့ပြီး အစား အစာများကြာရှည်စွာထားနိုင်ရန်ပြုပြင်ခြင်း (Food Preservation)၊ နည်းစနစ် အသစ်များဖြင့် ပြင်ဆင်မွန်းမံဆောင်ရွက်ခြင်း (Food Pro-cessing)၊ အစားအစာ ဘေးကင်း လုံခြုံမှု (Food Safety) နှင့် အရည်အသွေးထိန်းချုပ်မှု (Quality Control) တို့က ဤဘာသာရပ်နှင့် ဆက်စပ်နေပါသည်။

(ဂ) စိုက်ပျိုးရေးအင်ဂျင်နီယာ (Agricultural Engineering) 

ဤဘာသာရပ်က ဌာန ရှိပြီးဖြစ်သော်လည်း ကြီးထွားဖွံ့ဖြိုးလာမှု မရှိသေးပါ၊ ဤပညာရပ်ရှိစက်ကိရိယာများဖြင့် ရိတ်သိမ်း (Machine Harvest)၊ အခြောက်ခံ (Drying)၊ သိုလှောင်ခြင်း (Storage)၊ သီးနှံများပြုပြင်မွန်းမံခြင်း (Crop Processing) စသည်တို့ကို ဆောင်ရွက်နိုင်သည်။

(ဃ) လယ်ယာသီးနှံ/ဥယျာဉ်ခြံသီးနှံ (Agronomy/Horticulture) 

ဤဘာသာရပ်များ၏ သီးနှံအားလုံး ရိတ်သိမ်းပြီးနောက်ပိုင်းဆောင်ရွက်ရမည့် လုပ်ငန်းများတွင် အသင့်တော် ဆုံးရိတ်သိမ်းချိန် (Optimal Harvesting Time)၊ မရင့်မှည့်ခင် ဇီဝကမ္မဖြစ်စဉ်များ (Pre-harvest Physiological factors)ကိုနားလည်မှ ရိတ်သိမ်းပြီး သီးနှံများ အရည်အသွေး ကောင်းရရှိရန်၊ ဈေးကောင်းရရန်တို့မှာ အရေးပါသောအချက် (Crucial factors) ဖြစ်ပါသည်။ (ဤဘာသာရပ်ဌာနများလည်းရှိပါသည်)

(င) အပင်အနုဇီဝဗေဒနှင့်အပင်ရောဂါ (Plant Microbiology and Pathology) 

အသီးအနှံများအား ရိတ်သိမ်း၊ ဆွတ်ခူးပြီးနောက်ပိုင်း အနုဇီဝပိုးများ အထူးသဖြင့် ဘက်တီးရီးယား (Bacteria)၊ မှို (Fungus) တို့၏ဖျက်ဆီးမှု (Spoilage) သဘော တရားကိုနားလည်ရပါမည်။ (ဤဘာသာရပ်ဌာနများလည်းရှိပါသည်)

(စ) ကိမိလဗေဒ (Entomology) 

ရိတ်သိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း အသီး၊ အနှံများ သိုလှောင် ချိန်တွင် ဖျက်ဆီးနိုင်သောပိုးမွှား (Stored-product insect pests) အကြောင်းကိုလည်း လေ့လာရန်လိုပါသည်။ (ဤဘာသာရပ်ဌာနလည်းရှိပါသည်)

(ဆ) ထုတ်ပိုးပစ္စည်းသိပ္ပံပညာ (Packaging Science) 

ဤဘာသာရပ်ဌာနကတော့ အသစ်ဖြစ်ပြီး မြန်မာနိုင်ငံ တက္ကသိုလ်အားလုံးတွင်လည်း သင်ကြား၊ သုတေသန မပြုနိုင်သေးသော ပညာရပ်ဖြစ်ပါသည်။

(ဇ) စီးပွားရေးနှင့်ဈေးကွက်ပညာ (Economics and Marketing) 

စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးလုပ်ငန်းအတွက် အရေးပါသော ပညာရပ်ဖြစ်ပါသည်။ ဈေးကွက် ကောင်းကောင်းရရန် (Understanding market demand)၊ တန်ဖိုးမြင့်ခြင်းပညာ (Value addition)၊ အမြင်လှ၍ ဝယ်ယူချင်လာဖို့ ဆွဲဆောင်နိုင်ရန် (Good attraction)၊ ဝယ်ယူသူ (Customers) နှင့်တိုက်ရိုက် ချိတ်ဆက်နိုင်ရန် ဤပညာရပ်က အရေးကြီးပါသည်။ (ဤဘာသာရပ်ဌာနလည်းရှိပါသည်)

(ဈ) ဇီဝနည်းပညာ (Biotechnology) 

ဤဘာသာရပ်၊ ဌာနကလည်း ၂၀၁၈ ခုနှစ်မှ ပေါ်ထွက်လာသော ဘာသာရပ်၊ ဌာနအသစ်ဖြစ်ပြီး ဗီဇပြောင်းလဲမှု (Genetic Modification)၊ မော်လီကျူးဇီဝဗေဒပညာ (Molecular Biology) များဖြင့် ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်ပျက်စီးမှုဒဏ်ခံနိုင်အောင် နိုင်ငံတကာတွင် ဆောင်ရွက်နေပါသည်။

(ည) ထောက်ပံ့ပို့ဆောင်ရေးနှင့်ကွင်းဆက်စီမံခန့်ခွဲမှု (Logistics and Supply Chain Management)

အကျိုးရှိ၊ ထိရောက်သော သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး (Efficient Transportation)အောက်ခြေဈေးကွက်အထိဖြန့်ဖြူးပေးခြင်း(Distribution)၊အအေးခန်း ဖြင့် သိုလှောင်ဖြန့်ဖြူးခြင်း (Cold Chain Management) စသည့်ပညာရပ်များသည် ရိတ်သိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း အသီး၊ အနှံများအတွက် အလွန်အရေးပါသော ပညာရပ်များ ဖြစ်သည်။

(ဋ) အာရုံခံမှုနှင့်ပတ်သက်သော သိပ္ပံပညာ (Sensory Science) 

အရည်အသွေး ကောင်းထုတ်လုပ်သော အသီး၊အနှံ (အစားအစာ)များအတွက် အရသာ (Taste)၊ ထိတွေ့ ခံစားမှု (Texture)၊ အနံ့ (Aroma)၊ ပုံပန်းသဏ္ဍာန် (Appearance) စသည်တို့သည် ဈေး ကောင်းရရန်ဆွဲဆောင်မှုရှိသည့် အချက်အလက်များဖြစ်၍ စနစ်တကျ ဘာသာရပ်တစ်ခု အနေနှင့် လေ့လာသင့်ပါသည်။

ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်နည်းပညာ သင်ကြား၊ သုတေသနပြုနေသော ကမ္ဘာ့နိုင်ငံကျော် တက္ကသိုလ်များ

(က) ကာလီဖိုးနီးယားတက္ကသိုလ်၊ ဒေးဗစ်၊ အမေရိကန်နိုင်ငံ (University of California Davis, US) 

လက်ရှိဆောင်ရွက်နေသောသုတေသနအစီအစဉ်များမှာ - ဥယျာဉ်ခြံသီးနှံများ၏ ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်ဇီဝဗေဒနှင့်နည်းပညာ (Post- harvest Biology and Technology of Horticultural Crops)၊ သစ်သီးဝလံ၊ ဟင်းသီးဟင်းရွက်များ၏ အရည်အသွေး၊ သိုလှောင်မှုနှင့် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးစနစ်ကောင်းများ (Fruit and vegetable Quality, Storage and Transportation)၊ အအေးစနစ် သိုလှောင်မှုနှင့် ထောက်ပံ့ပို့ဆောင်ရေး စနစ်ကောင်းများ (Cold Chain Logistics and Food Safety) စသည်တို့ကို လေ့လာသုတေသနပြုနေပါသည်။ လယ်ယာ သီးနှံ/ဥယျာဉ်ခြံသီးနှံများ၏ ဘွဲ့ကြို၊ မဟာသိပ္ပံ၊ ပါရဂူဘွဲ့ (Bachelor, Master, PhD Programs in Agronomy/Horticulture) အစီအစဉ်များအောက်မှ ဤရိတ်သိမ်းချိန်လွန် နည်းပညာအထူးပြု ပညာရှင်များစွာ မွေးထုတ်နေပါသည်။

(ခ)ဗာဂန်နီဂန်တက္ကသိုလ်နှင့်သုတေသနဌာန၊ နယ်သာလန်နိုင်ငံ (WUR - Wageningen University and Research, The Netherlands)

လက်ရှိဆောင်ရွက်နေသောသုတေသနအစီအစဉ်များမှာ - ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်ဇီဝကမ္မဗေဒ (Postharvest Physiology)၊ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးဆိုင်ရာသယ်ယူပို့ဆောင်ရေးနှင့် ထုတ်ပိုး ခြင်းဆိုင်ရာ သိပ္ပံပညာ (Agricultural Logistics and packaging Science)၊ရေရှည်တည် တံ့ခိုင်မြံသောတန်ဖိုးမြင့်ထုတ်ကုန်ပြောင်းလဲမှုနှင့် အစားအစာများ လေလွင့်မှု လျော့ နည်း ရေး (Sustainable Value Chain and Food Waste Reduction) စသည်တို့ကို လေ့လာ သုတေသန ပြုနေပါသည်။ မဟာသိပ္ပံ - အစားအစာနည်းပညာ (MSc in Food Technology – Postharvest specialization)  အထူးပြုဘွဲ့မှရိတ်သိမ်း ချိန်လွန်သီးနှံ များ သုတေသနပြုလုပ်ပါသည်။ မဟာသိပ္ပံ - အပင်သိပ္ပံ (MSc – Plant Science) နှင့် ပါရဂူဘွဲ့ - အသီးအနှံများအရည်အသွေးကောင်းရစေမှု (PhD – Postharvest Quality) အစီအစဉ်များအောက်မှ ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်နည်းပညာ အထူးပြုပညာရှင်များစွာ မွေးထုတ် နေပါသည်။

(ဂ) ဖိလစ်ပိုင်တက္ကသိုလ်၊ လော့ဘားညို့စ်၊ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ (UPLB - University of Philippines, Los Banos, Philippines)

လက်ရှိဆောင်ရွက်နေသောသုတေသနအစီအစဉ်များမှာ - အပူပိုင်းဒေသ သီးနှံများရိတ်သိမ်းချိန်လွန်နည်းပညာ (Postharvest Technology of Tropical Crops)၊ သိုလှောင် ခြင်း၊ အခြောက်ခံခြင်း၊ ကြိတ်ခွဲပြုပြင်ခြင်းနှင့် ထုတ်ပိုးခြင်းဆိုင်ရာ အင်ဂျင်နီယာပညာ (Engineering for Storage, Drying, Processing and packaging) နှင့် တောင်သူအစု အဖွဲ့သင်တန်းပေးခြင်း (Community-based Training) ဆိုင်ရာတို့ဖြစ်ပါသည်။ စိုက်ပျိုး မွေးမြူရေးဆိုင်ရာအင်ဂျင်နီယာဘွဲ့၊ မဟာဘွဲ့၊ ပါရဂူဘွဲ့များ (B.Sc., M.Sc., PhD. In Agricultural Engineering specialized in Postharvest Technology) ပေးအပ်ပြီး ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်နည်းပညာ အထူးပြုပညာရှင်
များ မွေးထုတ်နေပါသည်။

(ဃ) ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်နည်းပညာဌာနခွဲ၊ ဇီဝအရင်းအမြစ်နှင့်နည်းပညာ အဆင့်မြင့် ကျောင်း၊ မွန်ဂွတ်ဘုရင်နည်းပညာတက္ကသိုလ်၊ သွန်ဘူရီ၊ ထိုင်းနိုင်ငံ (Division of Postharvest Technology, School of Bioresources and Technology, King Mongkut’s University of Technology, Thonburi - KMUTT, Thailand)

လက်ရှိဆောင်ရွက်နေသောသုတေသနအစီအစဉ်များမှာ - ရိတ် သိမ်းချိန်လွန် ဇီဝဓာတုဗေဒနှင့် မော်လီကျူးဇီဝဗေဒဌာနစိတ် (Post-harvest Biochemistry and Molecular Biology Section) မှ အပူပိုင်းသီးနှံများ၏အသီးပျော့လာမှု (Fruit Softening Mechanisms in Tropical Fruits)၊ အပူပိုင်းသီးနှံများတွင်အနံ့နှင့်အရောင် ပြောင်းလဲ လာမှုကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်း (Analysis of Aroma Volatile and Plant Pigments in some Tropical Fruits)၊ ရိတ်သိမ်းချိန်လွန် အရည်အသွေးနှင့် သိုလှောင်ခြင်းဆိုင်ရာ ဌာနစိတ် (Postharvest Quality and Storage Systems Section) မှ လတ်ဆတ်သော သစ်သီးဝလံ၊ အသီးအနှံများသိုလှောင်ရာတွင် အရည်အသွေးများ ပြောင်းလဲလာမှု (Precooling techniques for fresh produces)၊ ပျက်စီးလွယ်သောသီးနှံများအတွက် သိုလှောင် နည်းအမျိုးမျိုး (Storage Techniques of Perishible Crops)  စသည့် သုတေသနများစွာ ပြုလုပ်နေပါသည်။

ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်ရောဂါဗေဒဌာနစိတ် (Postharvest Pathology Section) မှ သစ်သီး ဝလံနှင့်ဟင်းသီးဟင်းရွက်များ ရိတ်သိမ်းပြီးနောက်ပိုင်းကျရောက်သောရောဂါ များကိုလေ့လာခြင်း ဥပမာ - အသီးပုတ်ခြင်း စသည်တို့ဖြစ်ပါသည်။ဤတက္ကသိုလ်မှ မဟာ သိပ္ပံ၊ ပါရဂူဘွဲ့ - ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်နည်းပညာအထူးပြု (MSc and PhD Programs in Postharvest Technology) သင်တန်းများကို အထူးသဖြင့် အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံ များမှ ကျောင်းသား၊ ကျောင်းသူများကို ပညာသင်ဆုပေးကာ သင်ကြားသုတေသန ပြုလျက်ရှိ နေပါသည်။

စာသင်နှစ် ၁ (ပထမနှစ်ဝက်)၊ ၂ (ဒုတိယနှစ်ဝက်)

စာရေးသူ၏အတွေးပုံရိပ် -

(က) အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများတွင် ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်နည်းပညာ အပါအဝင် ဘာသာရပ် အသစ်များစွာ နှစ်စဉ် တီထွင်၊ သင်ကြား၊ သုတေသနပြု၊ မွေးထုတ်လျက်ရှိနေပါသည်။

(ခ) မြန်မာနိုင်ငံရှိ စိုက်ပျိုး၊ မွေးမြူ၊ သစ်တောဆိုင်ရာတက္ကသိုလ်များအနေ ဖြင့် ဘာသာ ရပ်ချင်းနီးစပ်နေသော အခြေခံသိပ္ပံဘာသာရပ်များ အပါအဝင် ဥပမာ - အပင်ဇီဝဓာတု ဗေဒ၊ စာရင်းအင်းပညာ၊ မိုးလေဝသပညာ စသည်တို့ကို သီးသန့်ဌာနများဖွဲ့စည်းတည်ထောင်ပြီး တွဲဖက်၊ သုတေသနပြု၊ သင်ကြား လုပ်ဆောင်သင့်ပါကြောင်း အကြံပြုတင်ပြ လိုက်ရပါသည်၊

(ဆက်ပါဦးမည်)

ဒေါက်တာမျိုးကြွယ်