စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးပညာနှင့် နိုင်ငံတကာ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေး တက္ကသိုလ်များ (အပိုင်း-၂၉) ၊ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေး တက္ကသိုလ်များခေတ်နှင့်အညီလိုအပ်သောဘာသာရပ်နှင့်သုတေသနများ (၅) (ယခင်အပတ်မှအဆက်)
(င) စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးဆိုင်ရာဇီဝနည်းပညာ (E. Agricultural Biotechnology)
ဤဘာသာရပ်သည်လည်း စာရေးသူ ပါမောက္ခချုပ်ဖြစ်ပြီး ၂၀၁၈ ခုနှစ်မှ ဌာနအသစ်၊ ဘာသာအသစ် သင်ကြားနေသော ဘာသာရပ်ဖြစ်ပါသည်။ နိုင်ငံတကာတွင်တော့ ဤဘာသာရပ်က စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးနှင့်အတူအရေးပါပြီး သင်ကြားသုတေသနပြုနေသည်မှာ နှစ်ပေါင်းကြာမြင့်လျက်ရှိနေပါပြီ။ ဤဘာသာရပ်ကတော့ ရန်ကုန်နည်းပညာတက္ကသိုလ်တွင် ဇီဝနည်းပညာ (Biotechnology) ဘာသာရပ်အနေနှင့် စတင်သင်ကြားခဲ့ပါသည်။
ရေဆင်းစိုက်ပျိုးရေးတက္ကသိုလ်၏ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးဇီဝနည်းပညာဘာသာရပ် သင်ကြားမှု သမိုင်းကြောင်းမှာ ၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် ဥယျာဉ်ခြံသီးနှံ (Horticulture) ဘာသာရပ်များအပြင် Biotechnology ဘာသာရပ်များကို စတင်ထည့်သွင်း သင်ကြားလာခဲ့သည်။ ဌာနအမည်အား ဥယျာဉ်ခြံသီးနှံပညာနှင့် စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးဇီ၀နည်းပညာဌာန (Department of Horticulture and Agricultural Biotechnology)ဟုပြောင်းလဲသတ်မှတ်ခဲ့ပါသည်။ နောက်ဆုံးနှစ်(စတုတ္ထနှစ်)တွင် ဥယျာဉ်ခြံသီးနှံ အဓိကယူသောအုပ်စုနှင့် စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးဇီဝနည်းပညာ အဓိကယူသော အုပ်စုဟူ၍ရှိပြီး Biotechnology အဓိကယူသော အုပ်စုအတွက် အပင်တစ်ရှူးမွေးမြူရေး (Plant Tissue Culture) နှင့် ပတ်သက်သော ဘာသာရပ်များ၊ မော်လီကျူးဆိုင်ရာဇီဝဗေဒ (Molecular Biology)နှင့် ပတ်သက်သော ဘာသာရပ်များ၊ Laboratory Design and Management စသည့်ဘာသာရပ်များကို သင်ကြားခဲ့ပါသည်။ ၂၀၁၈-၁၉ တွင် စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးဇီ၀နည်းပညာဌာန သီးခြား ခွဲထွက်သွား၍ ယင်းဘာသာရပ်များ သင်ကြားရန် မလိုတော့ပါ။ မူလကပင် ဥယျာဉ်ခြံသီးနှံပညာရပ် အောက်တွင်ပါရှိသော အပင်တစ်ရှူးမွေးမြူရေး ဘာသာရပ်မှာမူ ဥယျာဉ် ခြံသီးနှံပညာဌာနတွင် ဆက်လက်သင်ကြားလျက်ရှိပါသည်။ (ဒေါက်တာခင်သီတာမြင့်-မေးမြန်းချက်)
ဇီဝနည်းပညာ၏အဓိပ္ပါယ် (Meaning of Biotechnology)
ဇီဝနည်းပညာသည် ဇီဝစနစ်နှင့်သက်ရှိများကို ထုတ်ကုန်အသစ်/လူသားအကျိုးပြု ပစ္စည်းအသစ်ထုတ်လုပ်ရန် နည်းပညာအသစ်များဖြင့် လေ့လာသော ပညာဖြစ်ပါသည်။ (Biotechnology is a technology that utilizes biological systems, living organisms or parts of this to develop or create different products.)
ဤပညာက သိပ္ပံနှင့်အင်ဂျင်နီယာ ပညာသဘောတရားများကို ဇီဝပစ္စည်းများဖြင့် အကျိုးပြုလုပ်ငန်း၊ ပစ္စည်းများ ဆောင်ရွက်ပေးနေခြင်းဖြစ်ပါသည်။ (The application of scientific and engineering principles to the processing of materials by biological agents to provide goods and services.)
ဇီဝနည်းပညာ အမျိုးမျိုး (Different Types of Biotechnology)
(က) အနီရောင်ဇီဝနည်းပညာ (Red Biotechnology)
ဆေးနှင့်ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုနည်းပညာ (Medical and Health Care) ပြည်သူ လူထုကျန်းမာရေးကောင်းမွန်ရေးအတွက် ဥပမာ - ဆေးဝါးအသစ်များထုတ်လုပ်ရေး (Drug and Vaccine Development) ကိုဗစ် ကာကွယ်ဆေးထုတ်ခြင်း (mRNA Covid-19 Vaccine)၊ ဗီဇဖြင့်ကုသရေး/ကုထုံး (Gene Therapy)၊ ခေတ်မီဆေးပညာ - စတန်းဆဲလ် များထုတ်လုပ် ကုသခြင်း (Regenerative Medicine – Stem Cells)၊ ဆေးစစ်ပေးသည့် ကိရိယာအသစ်များ ထုတ်လုပ်ခြင်း (Diagnostic Tools)၊
(ခ) အစိမ်းရောင်ဇီဝနည်းပညာ (Green Biotechnology)
စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးနည်းပညာ (Agricultural Biotechnology) သီးနှံ၊ တိရိစ္ဆာန်များ၊ နည်းစနစ်များ ပြုပြင်ပြောင်းလဲခြင်း (Improving Crops, Farm Animals, Farming Methods)၊ ဗီဇပြောင်းနည်းပညာ (GMO - Genetically Modified Organisms/Crops Technology)၊ ပိုးမွှားရောဂါနှင့်မိုးခေါင်ဒဏ်ခံနိုင်သောအပင်များ(Pest-Resistant and Drought-Tolerant Plants)၊ ဇီဝမြေဩဇာနှင့် ဇီဝပိုးသတ်ဆေးများ (Biofertilizers and Biopesticides)၊ မော်လီကျူးဗီဇနည်းဖြင့်အပင်သစ်များမွေးမြူနည်း - ဘီတိဝါ၊ ရွေရောင် ဆန်စပါး (Molecular Breeding e.g. Bt Cotton, Golden Rice)
(ဂ) အဖြူရောင်ဇီဝနည်းပညာ (White Biotechnology)
စက်မှုဆိုင်ရာထုတ်လုပ်မှုပညာ (Industrial Biotechnology) စက်မှုနည်းဖြင့် ထုတ်ကုန် အသစ်များမွေးမြူရေး (Manufacturing and Industrial Processes)၊ လူလုပ်အင်ဇိုင်း များထုတ်လုပ်ခြင်း (Manmade or Synthetic Enzymes) တဆေးကိုသုံး၍ ဇီဝအီသနော ထုတ်လုပ်ခြင်း (Using Yeast for Bio-ethanol Production)၊ ဇီဝပလတ်စတစ်နှင့်ဇီဝ နည်း ဖြင့်ပြိုကွဲနိုင်သောပစ္စည်းများ (Bioplastics and Biodegradable Materials)၊ ဇီဝ လောင်စာနှင့်ဇီဝဓာတုပစ္စည်းများ (Biofuels and Biochemicals)၊ စက်မှုနည်းဖြင့်သန့် စင်မှုပြုလုပ်ခြင်း (Cleaner Industrial Processes)
(ဃ) အပြာရောင်ဇီဝနည်းပညာ (Blue Biotechnology)
အဏ္ဏဝါနှင့်ရေလုပ်ငန်းပညာ (Marine and Aquatic Bio-technology) ပင်လယ်၊ သမုဒ္ဒရာ၊ ရေချိုများရှိ သက်ရှိသတ္တဝါများအကြောင်းလေ့လာရာတွင် ရေညှိထွက် ဇီဝလောင်စာ ပစ္စည်းများ (Algae-based Biofuels)၊ အဏ္ဏဝါမှထုတ်ဆေးဝါးများ (Marine-derived Phar-maceuticals)၊ ရေမှထုတ်ဆေးဝါးပစ္စည်းများ (Bioremediation of water bodies) ဥပမာ - အိုမီဂါ-၃၊ ဖက်တီးအက်စစ်ပါဆေးထုတ်လုပ်ခြင်း (Algae producing Omega-3 fatty acids)
(င) မီးခိုးရောင်ဇီဝနည်းပညာ (Grey Biotechnology)
ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာနည်းပညာ (Environmental Sustain-ability) ဖြင့်ညစ်ညမ်းမှုကို ကာကွယ်ခြင်း (Bioremediation of polluted environments)၊ ရေဆိုးများကို သန့်ရှင်းပေးခြင်း (Waste water treatments) ၊ အနုဇီဝများကိုအသုံးပြု၍ လေထုညစ်ငြမ်းမှုကို ကာကွယ်ခြင်း (Air pollution control using microbes) ၊ စွန့်ပစ်ပစ္စည်းများမှ ဇီဝစွမ်းအင် (Bioenergy from waste) ဥပမာ - ဆီဖိတ်ယိုမှုဖြစ်မှုကို အသုံးပြုသော ဘက်တီးရီးယားများ (Bacteria breaking down oil spills)
(စ) အနက်ရောင်ဇီဝနည်းပညာ (Black Biotechnology)
ဇီဝလုံခြုံမှုနည်းပညာ (Biowarfare and Biosecurity) ဖြင့် စစ်ဘက်နှင့်ကာကွယ်ရေး ဆိုင်ရာအသုံးပြုမှုများ (Military and Defensive Applications) ဥပမာ - ဇီဝစစ်လက် နက်ပစ္စည်းများ (Biological weapons)၊ ရောဂါပိုးပါဝင်သော လက်နက်များ (Pathogen containment)၊ ဇီဝလုံခြုံရေးစနစ် (Biosecurity systems) ဖြစ်သည်၊ သို့သော် ယခု ထက်ထိ ကောင်းကျိုး၊ ဆိုးပြစ်များ အငြင်းပွားဖွယ်ဖြစ်နေဆဲဖြစ်ပါသည်။
(ဆ) အဝါရောင်ဇီဝနည်းပညာ (Yellow Biotechnology)
အစားအစာဆိုင်ရာနည်းပညာ (Food Biotechnology) ဖြင့် အစာအာဟာရများတိုးပွားမှု (High Nutrition and Food Processing) ပြုလုပ်ပေးခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ဥပမာ- အချဉ်ဖောက်အစားအစာများ (Fermented Food Processing e.g. Cheese, Yogurt)၊ နူတြာ ကျူတီကယ်နှင့်ပရိုဘိုင်အိုတစ်များ (Nutraceuticals and Probiotics)၊ အစာအာဟာရ ဖြည့်အစာများ (Fortified and Functional Foods) အာဟာရ ဖြည့်ပေါင်မုန့်ထုတ်ရန် အင်ဇိုင်း များ ထုတ်ခြင်း (Enzymes in Bread Making)၊ အာဟာရဖြည့်ဘီစကစ် (HEBs – High-Energy Biscuits)
(ဇ) အညိုရောင်ဇီဝနည်းပညာ (Brown Biotechnology)
သဲကန္တာရနှင့်အပူပိုင်း/မိုးခေါင်ခြင်းဆိုင်ရာပညာ (Desert and Dryland Biotechnology) ကိုဇီဝနည်းပညာက အကူအညီပေးခြင်းဖြစ်သည်။ အထူးသဖြင့် မိုးခေါင်ဒါဏ်ခံ/ သဲကန္တာရ စိုက်ပျိုးနိုင်သောအပင်များ (Drought-tolerant Crops)၊ ဇီဝမြေဩဇာသုံးပြီး မြေဆီလွှာ ထိန်းသိမ်းပြုပြင်ခြင်း (Soil Conservation using Biofertilizers)၊ ရေကိုချွေတာနိုင်သော နည်းစနစ်များ (Water-efficient farming technologies) ကို တီထွင်ဖန်တီးခဲ့ပါသည်။
(ဈ) ရွှေရောင်ဇီဝနည်းပညာ (Gold Biotechnology)
ဇီဝအချက်အလက်နှင့်စာရင်းအင်းဆိုင်ရာနည်းပညာ (Bioinfor-matics and data analysis)ကတွက်ချက်နည်းဇီဝဗေဒ (Computational Biology) ကို အသုံးပြုခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ ဂျီနုန်းစနစ် အသုံးပြုခြင်း (Genome Sequencing and annotation)၊ ပရိုတိန်းမိုဒယ်ပြုလုပ်နည်း (Protein Modeling) ၊ ဗီဇဗေဒတွင် စာရင်းဇယားများ အသုံးပြုခြင်း (Big Data in Genetics) စသည်တို့ဖြစ်ပါသည်။
စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးဆိုင်ရာနည်းပညာမှာ ဇီဝနည်းပညာ၏ ဘာသာကွဲတစ်ခုဖြစ်ပြီး ဤနည်းပညာများသုံး၍ အပင်၊ တိရိစ္ဆာန်၊ အနုဇီဝအကောင်များကို ပြုပြင်မွန်းမံပြီး တိုးတက် ထုတ်လုပ်ရေးကို အသုံးချခြင်းဖြစ်ပါသည်။
ရေဆင်းစိုက်ပျိုးရေးတက္ကသိုလ်၊စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးဇီဝနည်းပညာဌာနမှ ဇယားပါ ဘာသာရပ်များကို သင်ကြားပေးလျက်ရှိနေပါသည်။
နိုင်ငံတကာတက္ကသိုလ်များတွင် စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးဆိုင်ရာ ဇီဝနည်းပညာ (Agricultural Biotechnology) သင်ကြား၊ သုတေသနပြုနေသော ဘာသာရပ်များမှာ -
(၁) အပင်ဇီဝနည်းပညာ (Plant Biotechnology) အထူးသဖြင့် အပင်ဗီဇအင်ဂျင်နီယာ ပညာ (Genetic Engineering) နှင့် အပင်တစ်ရှူး မွေးမြူရေး (Plant Tissue Culture) တို့ကို ဦးစားပေးသည်၊ ဥပမာ - GM Crops, Gene Editing, Trangenic Plants
(၂) မွေးမြူရေးတိရိစ္ဆာန်ဇီဝနည်းပညာ (Animal Biotechnology) ခြံမွေးမြူ ရေးတိရိစ္ဆာန် များ တိုးတက်ထုတ်လုပ်ရေးနှင့်ကျန်းမာရေးကို ဤနည်းပညာဖြင့်ပြောင်းလဲပေးသည်၊ ဥပမာ - Cloning, Embryo Transfer, Marker-assisted selection
(၃) ဗီဇဗေဒနှင့်ဂျီနူန်းပညာ (Genetics and Genomics) အပင်နှင့်မွေးမြူ ရေး တိရိစ္ဆာန် ဗီဇနှင့်ဒီအန်အေ (Genes and Genomes) ဗီဇပညာကို ဘာသာရပ်တစ်ခုအနေနှင့် လေ့ လာသောပညာဖြစ်သည်။ ဥပမာ - DNA sequencing, Gene mapping, Functional genomics
(၄) မော်လီကျူးဆိုင်ရာဇီဝဗေဒ (Molecular Biology) ဒီအန်အေ (DNA)၊ ရာနင်အေ (RNA)၊ ပရိုတင်းစသည့် ဇီဝမော်လီကျူး (Biomolecules) နှင့် သက်ရှိသတ္တဝါများ (Living organisms) တုံ့ပြန်မှုကို လေ့လာသောပညာဖြစ်သည်။ ဥပမာ - PCR, Electrophoresis, DNA Cloning, Gene expression analysis
(၅) အနုဇီဝဆိုင်ရာ ဇီဝနည်းပညာ (Microbial Biotechnology) အနုဇီဝသက်ရှိကလေး များကို ဇီဝမြေဩဇာ (Biofertilizers)၊ ဇီဝပိုးသတ်ဆေး (Biopesticides)၊ မြေဆီလွှာ ကျန်းမာရေး (Soil Health) စသည့် အကျိုးပြုပစ္စည်း/လုပ်ငန်းများ ထုတ်လုပ်ဆောင်ရွက် ခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ဥပမာ - Nitrogen Fixation, Rhizobacteria, Microbial inoculants
(၆) ဇီဝသတင်းအချက်အလက်ပညာ (Bioinformatics) ဇီဝဆိုင်ရာသတင်းအချက်အလက်များ (Biological data) ကို တွက်ချက်ရေးပုံစံ/စနစ်အမျိုးမျိုး (Computational Tools) နှင့် အသုံးချပေးခြင်းဖြစ်သည်၊ ဥပမာ - Genome innotation, Sequence alignment, NCBI, BLAST Database
(၇) ဇီဝဓာတုဗေဒ (Biochemistry) နိုင်ငံတကာတက္ကသိုလ်များတွင်သီးသန့်ဌာန (Department of Biochemistry) သီးသန့်ဘာသာ အဖြစ်လက်ရှိသင်ကြားပေးနေသည်၊ အပင်ဇီဝဓာတုဗေဒ (Plant Biochemistry)၊ မွေးမြူရေးဆိုင်ရာဇီဝဓာတုဗေဒ (Animal Biochemistry)၊ လူတို့ နှင့်သက်ဆိုင်သောဇီဝဓာတုဗေဒ (Human Biochemistry) စသည်ဖြင့်ခွဲခြားနိုင်ပါသေးသည်။ အထူးသဖြင့် ဆဲလ်အဆင့် (Cellular level) ဇီဝသက်ရှိကလေးများ၏ ဓာတုဖြစ်စဉ်များကို လေ့လာသော ပညာဖြစ်သည်။ ဥပမာ - Enzymes, Metabolism
(၈)စိုက်ပျိုးရေးဆိုင်ရာအနုဇီဝဗေဒ (Agricultural Microbiology) မြေဆီလွှာ၊ သီးနှံ၊ တိရိစ္ဆာန် များနှင့် အနုဇီဝများ ဆက်စပ်မှုကိုလေ့လာသောပညာဖြစ်သည်။ (ရေဆင်း စိုက်ပျိုးတက္ကသိုလ် တွင်တော့ ၂၀၁၈-ခုနှစ် ဖွဲ့စည်းပုံအရ သီးသန့်ဌာန/ ဘာသာရပ်ဖြင့် သင်ကြားနေပါသည်) ဥပမာ - Pathogens, Symbiosis, Plant Disease Control
(၉) သီးနှံမျိုးအသစ်များမွေးမြူထုတ်လုပ်ရေး (Crop Improvement and Breeding) အပင်ဗီဇဗေဒကိုလေ့လာပြီးမှ အပင်မျိုးစပ်မွေးမြူရေး (Plant Breeding)၊ စပ်မျိုးစေ့ ထုတ်လုပ်ရေး (Hybrid seed production) စသည်တို့ပါဝင်ပါသည်။ မွေးမြူရေး တိရိစ္ဆာန် မျိုး/အကောင်သစ်များမွေးမြူထုတ်လုပ်ရေး (Animal Breeding) ကလည်း ဗီဇဗေဒကို အခြေခံပြီးဆက်လက်လေ့လာရမည့်ဘာသာဖြစ်ပါသည်။ ဥပမာ - Hybridization, QTL - Quantitative Trait Loci, GMOs
(၁၀)မြေဆီလွှာနှင့်ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာဇီဝနည်းပညာ (Soil and Environ-mental Biotechnology) ဇီဝနည်းပညာများကိုအသုံး ပြုပြီး မြေဆီလွှာအာဟာရဓာတ် (Soil Fertility) တိုးတက်စေရန်၊ ပတ်ဝန်းကျင်ပျက်စီးမှု (Reduce environmental damage) နည်းပါးစေရန်ဆောင်ရွက်သည်။
(၁၁) စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးဆိုင်ရာမူဝါဒနှင့်ဇီဝကျင့်ဝတ် (Agricultural Policy and Bioethics) ဥပဒေ၊ လူမှုရေး၊ ကျင့်ဝတ်ဆိုင်ရာရှု့ထောင့်များမှနေ၍ ဇီဝနည်းပညာများကို အသုံးချခြင်း ဖြစ်သည်။ဥပမာ - GMO regulations, Biosafety, Intellectual property right
(၁၂) ဇီဝဖြစ်စဉ်အင်ဂျင်နီယာပညာ (Bioprocess Engineering) ဇီဝနည်းပညာဖြစ်စဉ် များကိုအသုံးပြုပြီး အစားအစာများအချဉ်ဖောက်ပေးခြင်း (Fermentation)၊ ဇီဝဓာတ် ပေါင်းဖို (Bioreactor) များပြုလုပ်ခြင်းဖြစ်သည်။ ဥပမာ - Bioreactors, Downstream processing
(၁၃) ဇီဝလုံခြုံမှုနှင့် ဘေးအန္တရာယ်များကိုအကဲဖြတ်ခြင်း (Biosafety and Risk assessment) ဇီဝနည်းပညာဖြင့် ထုတ်လုပ်ထားသောပစ္စည်းများကို လူသားနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်များထိခိုက်မှု မရှိစေရန် ဆောင်ရွက်ခြင်းဖြစ်သည်။ ဥပမာ - Risk analysis, Containment, Biosafety protocols
စာရေးသူတို့နိုင်ငံ စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးနှင့်ကိုက်ညီသော စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးဆိုင်ရာ ဌာနအသစ်၊ ဘာသာရပ်အသစ်များ ခေတ်နှင့်အညီ သင်ကြားပေးနိုင်ရေး၊ သုတေသနပြုနိုင်ရေး ဆက်လက် ဆောင်ရွက်ရပါဦးမည်။
စိုက်ပျိုးရေးတက္ကသိုလ်မှ လက်ရှိသင်ကြားပေးနေသော ဘာသာရပ်များ
(ဆက်ပါဦးမည်)
ဒေါက်တာမျိုးကြွယ်